همه ساله قبل از اینکه ماه محرم شروع شود ظاهر شهر و روستاها عوض می‌شود و داربستهای هیئات و پارچه‌های مشکی و پرچمها، ‌همه نشاندهنده آن هستند که مردم خود را برای عزاداری ماه محرم آماده می‌کنند. برخی از این اقدامات ممکن است به صورت عادت در آید و جنبه مراسم سالانه پیدا کند. در اینجا می‌خواهیم در این باره بیندیشیم که در کنار همه این بزرگداشتهای شعائر و عبادات، آیا عادت کردن به عبادات امر پسندیده‌ای است یا خیر ؟

بزرگداشت عاشورا و نقش عاطفی آن
بزرگداشت عاشورا و عزاداری به مناسبت شهادت سالار شهیدان علیه السلام، ‌یکی از عبادات مهم است و انجام دادن مراسمی که حاصل آن باعث تقویت محبت و عاطفه به اباعبدالله الحسین علیه السلام گردد امری پسندیده و سفارش شده می‌باشد. ارتباط با امام حسین علیه السلام ما را به جدّ ایشان خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله مرتبط می‌سازد و افزایش محبت ما نسبت به سیدالشهداء علیه السلام در صورتی که با بینش هم همراه باشد ما را در مسیر ایمان به جلو هدایت می‌کند.

مراسم،‌ عادتی مثبت یا منفی
در کنار اهمیتی که برای عزاداری سیدالشهداء علیه السلام قائل هستیم،‌ این سوال را هم باید از خود بپرسیم که آیا اگر عزاداری ما حالت عادت سالانه و مراسم پیدا کند جای خوشحالی است یا تأسف؟ به عبارت دیگر آیا انجام دادن کارهای خیر و خداپسندانه، از روی عادت باعث تقویت آن می‌شود یا باعث خلل به آن؟ برای پاسخگویی به این سوال لازم است دو نوع مختلف عادت را معرفی کنیم:
اول – عادتهایی که با عبادت همخوانی دارند: اگر تصمیم به کار خیری داشته باشیم، هرگاه از مرحله تصمیم گیری تا مرحله عمل در ما فاصله‌ای نباشد و به راحتی بتوانیم نیتهای خیرمان را محقق کنیم، به معنای آن است که عادت مثبت در ما شکل گرفته است. در زیارت جامعه کبیره که شرحی از صفات اهل بیت طهارت علیهم السلام می‌باشد می‌خوانیم که “عادتکم الاحسان” به این معنا که زیستن با تناسب و احسان کردن از عادتهای آن سروران پاک است و به قدری بر آن مداومت کرده‌اند که به راحتی و به شکل عادت از عهده آن بر می‌آیند. برای رسیدن به این مرحله نیازمند مداومت در انجام خوبیها و توجه به نیتهای خود هستیم که در حین کار خراب نشوند.
شکی نداریم که بزرگداشت شهادت اباعبدالله علیه السلام و انجام عزاداری از جمله عبادات است؛ با این حال وقتی این عزاداریها جنبه عادت به خود بگیرد، دیگر نمی‌توانیم نیت خود را در آن خالص کنیم و آهسته آهسته نیت ما خراب می‌شود و به تبع آن عبادت ما هم جنبه رسم و رسوم پیدا می‌کند
دوم – عادتهایی که عبادت را خراب می‌کنند: بعضی از عادتها هستند که حتی اگر در کار خیر هم رخ بدهند باعث خرابی عبادت می‌شوند. به عبارت دیگر هر چند ظاهر کار درست به نظر برسد، باطن کار به دلیل خرابی نیت، از اثر می‌افتد؛ زیرا همانطور که از پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله نقل شده است: “انما الاعمال بالنیات” بنابراین اگر نیتهایمان بخاطر عادت خراب شود، عبادتهای ما هم به همان نسبت خراب می‌شود.

نمونه‌هایی برای خراب شدن نیت
در اینجا نمونه‌هایی برای خراب شدن نیت ذکر می‌کنیم که هر یک می‌تواند یکی از جملات درونی برخی عزاداران باشد:
“عادت کرده‌ام که حتما هر سال در فلان هیأت باشم و الا محرم به من نمی‌چسبد.”
“من فقط با صدای فلان مداح می‌توانم عزاداری کنم.”
“من هر سال میاندار هیأت بوده‌ام اگر امسال میانداری نکنم ممکن نیست.”
“حتی اگر یک کار مهم و حتی واجب برایم پیش بیاید، عزاداری را مقدم می‌کنم و الا عادتم بهم می‌خورد.”
“هر سال تا نیمه شب عزاداری می‌کنم ولی صبحها برای نماز صبح نمی‌توانم بلند شوم و این عادت شده است.”
“به رسمهای هیأتمان عادت کرده‌ام بنابراین درباره مردم آزاریها و رسوم غلط هیأتمان نه تنها اعتراض نمی‌کنم بلکه همراهی هم می‌کنم.”

جنبه‌های مثبت و منفی مراسم
شکی نداریم که بزرگداشت شهادت اباعبدالله علیه السلام و انجام عزاداری از جمله عبادات است؛ با این حال وقتی این عزاداریها جنبه عادت به خود بگیرد، دیگر نمی‌توانیم نیت خود را در آن خالص کنیم و آهسته آهسته نیت ما خراب می‌شود و به تبع آن عبادت ما هم جنبه رسم و رسوم پیدا می‌کند.
بعضی از عادتها هستند که حتی اگر در کار خیر هم رخ بدهند باعث خرابی عبادت می‌شوند. به عبارت دیگر هر چند ظاهر کار درست به نظر برسد، باطن کار به دلیل خرابی نیت، از اثر می‌افتد
آنچه اولیای الهی از ما خواسته‌اند، بلند نگه داشتن نام امام حسین علیه السلام و تلاش مستمر برای حسینی شدن و حسینی ماندن است نه آنکه خود را به یک رسم و رسوم خاص عادت دهیم( مثلا بگوییم هیأت ما اینگونه است که …) به تعبیر دیگر، باید تلاش کنیم کارهای عبادی خود را از حالت روزمرگی و عادتهای سالانه و عادتهای محلی خارج کنیم تا به این وسیله عبادت خود را خالصاً برای رضای خدا انجام داده باشیم نه برای پیروی از عادت سالانه خود.

راهکاری برای رهایی از عادت در عزاداریها
برای آنکه عزاداری خود را از عادت دور کنیم لازم است به محاسبه درون خود بپردازیم و نیتهای خود را بررسی کنیم. یک راه خوب آن است که ظاهرها را عوض کنیم یعنی مثلا به هیأت مناسب دیگری برویم و بعد از تمام شدن مراسم از خود بپرسیم که آیا در نیتهایمان تفاوت می‌بینیم یا خیر. یا مثلا اگر هر سال در آشپزخانه خدمت می‌کردیم، یک سال به جمع سینه زنان عادی بپیوندیم و بعد نیت خود را بررسی کنیم. اگر نیاز خاصی به حضور ما در آشپزخانه نباشد اما باز هم نتوانیم آن را رها کنیم، نشانه آن است که یک دلبستگی خاص در ما پیدا شده که به عزای امام حسین علیه السلام ربطی ندارد و نباید آن را به حساب عبادت و سیدالشهداء علیه السلام بگذاریم.
به همین روش می‌توانیم شرایط،‌ افراد، مکانها و ظواهر را تغییر دهیم و نیتهای خود را بررسی کنیم تا خطر عادت را از عبادت خود دفع کرده باشیم. این کار خود از بزرگترین راه‌های موفقیت در عبادت است و به تعبیر منقول از امیرالمۆمنین علیه السلام از پربهره ترین راهکارهای عبادت آن است که بر عادت غلبه کنیم: «أفضل العبادة غلبة العادة». (غرر الحکم، ص199)



منبع:سایت دانشگاه فرهنگ و معارف اسلامی