مفهوم و مصداق شناسی استکبار  
استکبار  از ریشه «ک‌ ـ ‌ب ‌ـ ‌ر» و به معناى برتری خواهی [۱]، امتناع از پذیرش حق از روى عناد و تکبّر [۲] و خود بزرگ‌ بینی دروغین [۳]است. اما این واژه در اصطلاح رایج به سلطه جویی استعمار و استثمار معنا می شود. 

این واژه با مشتقاتش حدود 48 بار در قرآن کریم مورد توجه و عنایت قرار گرفته است. در فرهنگ و آموزه های قرآنی، استکبار دارای اقسام و مراتب مختلفی است، ولی بدترین حالت و نمود استکبار را می توان در عدم تمکین و تواضع در برابر فرامین حق تعالی و انبیای الهی مشاهده کرد. کما اینکه خدای متعال در این خصوص می فرماید: « وَ أَمَّا الَّذینَ كَفَرُوا أَ فَلَمْ تَكُنْ آیاتی‏ تُتْلى‏ عَلَیْكُمْ فَاسْتَكْبَرْتُمْ وَ كُنْتُمْ قَوْماً مُجْرِمینَ؛[سوره جاثیه، آیه 31] امّا كسانى كه كافر شدند (به آنها گفته مى‏شود:) مگر آیات من بر شما خوانده نمى‏شد و شما استكبار كردید و قوم مجرمى بودید؟!»

با توجه به معنای لغوی و اصطلاحی استکبار، می توان تاریخ و پیشینه ی استکبار را از بدو خلقت انسان دانست، زمانی که شیطان به واسطه ی غرور  و خود برتربینی حاضر به تمکین و امتثال امر الهی نشد و در برابر فرامین خداوند متعال امتناع ورزید: « وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبى‏ وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرینَ؛[سوره بقره، آیه 34] و (یاد كن) هنگامى را كه به فرشتگان گفتیم: «براى آدم سجده و خضوع كنید!» همگى سجده كردند جز ابلیس كه سر باز زد، و تكبر ورزید، (و به خاطر نافرمانى و تكبرش) از كافران شد.»

تطبیق عملکرد ابلیس بر شیطان بزرگ آمریکا
خدای متعال در معرفی ابلیس  آیات زیبا و روشنگرانه ای را برای بندگان خویش بیان می فرماید، تا اینکه آنان در مواجه با حربه های شیطان مقهور و تسلیم او نگردند. جالب اینکه وقتی آیات الهی قرآن را با عملکردهای شیطان بزرگ مقایسه می نماییم شباهت های نزدیکی بین این دو مشاهده می کنیم.  

فریبکاری و وعده های دروغ و بی اساس
یکی از ترفندهای شیطان  برای دست یابی به مقاصد شوم خود و گمراه نمودن انسان ها، دادن وعده های بی پایه  و اساس و دروغین است. خدای متعال در خصوص ترفندهای شیطان می فرماید: «یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاَّ غُرُورا؛[سوره نساء، آیه 120] شیطان به آنها وعده ‏ها (ى دروغین) مى ‏دهد و به آرزوها، سرگرم مى‏ سازد در حالى كه جز فریب و نیرنگ، به آنها وعده نمى ‏دهد.» 
مفسران قرآن در ذیل این آیه شریف بیان داشته اند: «یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ: شیطان به آنها وعده مى‏دهد تا یار و یاورش باشند و آنها را به آرزوهاى دروغ و امور باطل مى ‏اندازد. 
برخى گفته ‏اند: یعنى به آنها مى‏ گویند: اگر انفاق كردید، دچار تهیدستى مى‏ شوید و آنها را به آرزوى زندگانى طولانى دنیا مى ‏افكند تا آن را بر آخرت ترجیح دهند.[4] با اندک دقت و توجهی در کارنامه ی سیاه و ننگین شیطان بزرگ آمریکا  می توان به پوشالی و دروغین بودن وعده هایی که به ملت هایی همچون ایران می دهد پی برد. 
بهترین گواه بر این مطلب را می توان در جریان تفاهم نامه ی برجام مشاهده کرد. با توجه به اینکه این مدعیان دروغین برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره با دادن وعده های رونق اقتصادی، و پیشرفت، مسئولین ایران را به پای میز مذاکره آورد، ولی بعد از تفاهم و سند برجام، مسلم شد که همه ی آن وعده ها چیزی جز دروغ و وعده های پوشالی نبوده است. 

به پیمان ابلیس و شیطان بزرگ اعتمادی نیست: 
چه انسان های بی شماری که به طمع مال و دارایی مادی و دنیوی مقهور وعده های بی پایه و اساس شیطان شده و خود را آلوده معاملات ربوی  و حرام نمودند، تا اینکه مال و داراییشان افزون گردد و چه بسیار انسان های شهوتران  و شیطان پرستی که برای اطفاء خواسته های شهوانی خود را اسیر وسوسه های شیطانی  نمودند، تا اینکه به آرامش خاطر نائل آیند، غافل از اینکه غرق شدن در شهوات آنان را کر و کور نموده و هیچ ثمره ی دیگری برای آنان به بار نداشته است. 
بر اساس همین وعده های دروغ و پوشالی است که حتی شیطان نیز خود را  پیمان شکن معرفی می نماید: «وَ قالَ الشَّیْطانُ لَمَّا قُضِیَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِیَ عَلَیْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ؛[سوره ابراهیم، آیه 22] و شیطان، هنگامى كه كار تمام مى‏شود، مى‏گوید: «خداوند به شما وعده حق داد و من به شما وعده (باطل) دادم، و تخلّف كردم! من بر شما تسلّطى نداشتم.» به راستی که آمریکا و هم پیمانانش نیز این چنین اند؛ چرا که اگر بر سر میز مذاکره با کشوری حاضر می شوند تنها به این خاطر است که منافع خود را تأمین نمایند و در صورت برآورده نشدن مقاصد خویش، به هیچ یک از تعهدات خود با سایر  کشور ها پایبند نخواهد بود. 

تهدید به فقر و گرسنگی
از جمله حربه های شیطان، استفاده از اهرم فقر و درماندگی است. «الشَّیْطانُ یَعِدُكُمُ الْفَقْر؛[سوره بقره، آیه 268] شیطان، شما را (به هنگام انفاق،) وعده فقر و تهیدستى  مى‏ دهد.» استکبار جهانی و در رأس آن شیطان بزرگ آمریکا نیز به درستی از این ابزار و اهرم باز دارنده علیه ملت های مستضعف جهان استفاده نموده است. تحریم های اقتصادی و تهدیدهای مالی که در جهت استثمار ملت ها استفاده کرده اند بی شمار است. 

کلام آخر:
با توجه به رهنمود های قرآنی خداوند متعال پیرامون دشمن شناسی، در صورت مقهور شدن در برابر شیاطین جنی و انسانی سزاوار است که خود را مقصر بدانیم نه دیگران را کما اینکه خداوند متعال نیز از زبان شیطان می فرماید: «فَلا تَلومونی وَلوموا اَنفُسَکُم؛[سوره ابراهیم، آیه 22] من را ملامت  نکنید، خودتان را ملامت کنید.»

……………………………………………………………………..
پی نوشت ها: 
[1]. التحقیق، ج‌۱۰، ص‌۱۸، «کبر».
[2]. لسان العرب، ج‌۱۲، ص‌۱۳، «کبر».    
[3]. مجمع‌البحرین، ج‌۴، ص‌۹، «کبر».    
[4]. ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏6، ص58. 

منبع : بخش قرآن تبیان، علی بیرانوند/کارشناس حوزه